Integracja sensoryczna

Integracja sensoryczna (za: Ayres):

• to podświadomy proces zachodzący w mózgu (zachodzi bez udziału naszej świadomości, tak jak oddychanie),
• porządkuje informacje pobrane przez zmysły,
• nadaje znaczenie temu, co jest doświadczane przez selekcję informacji i wybór tego, na czym mamy się skupić,
• pozwala celowo działać i celowo reagować na sytuację, których doświadczamy,
• tworzy fundament edukacji i zachowań społecznych.

Dzięki działaniu zmysłów nasz organizm odbiera bodźce z otoczenia oraz z naszego ciała. Informacje te są przekazywane do mózgu, gdzie następuje ich segregowanie, selekcjonowanie, porządkowanie, łączenie z innymi informacjami, interpretowanie. Wszystko po to, aby nasz organizm umiał odpowiednio reagować na wymogi i zmiany w środowisku w stosunku do naszego ciała.

 

Prawidłowo rozwinięte procesy sensoryczne mają związek z wieloma aspektami funkcjonowania człowieka. Wpływają i łączą się z rozwojem motorycznym, równowagą, koordynacją wzrokową i ruchową, ogólną sprawnością fizyczną, motoryką małą, sprawnością manualną. Są też powiązane z takimi ważnymi obszarami, jak: zachowanie, emocje, uczenie się, mowa, koncentracja i utrzymanie uwagi, wiedza, pamięć, samoocena. Wszystkie informacje odbierane ze świata docierają do naszego mózgu poprzez zmysły.

 

Postrzeganie zmysłowe jest podstawą tworzenia obrazu rzeczywistości. Nasze zmysły nie działają w izolacji, współdziałają ze sobą, wpływają na siebie i pomagają sobie nawzajem.

Najwcześniej rozwijają się tzw. systemy bazowe: przedsionkowy, proprioceptywny, dotykowy; stanowią one podstawę do prawidłowego rozwoju słuchu i wzroku.

 

System dotykowy to najważniejszy system sensoryczny.

Dziecko zaraz po urodzeniu oraz w pierwszym okresie życia potrzebuje przede wszystkim bezpośredniego fizycznego kontaktu z matką. Dotyk matki uspakaja je i zapewnia poczucie bezpieczeństwa. Zmysł dotyku jest pierwotnym narzędziem komunikacji pomiędzy dzieckiem a światem zewnętrznym, podstawowym sposobem poznawania świata. Dotyk ma ogromne znaczenie, między innymi dlatego, że skóra, w której znajdują się receptory czuciowe, zajmuje największy obszar, stanowiący barierę ochronną naszego organizmu. Oddziela nasze wnętrze od świata zewnętrznego.

 

Charakterystyczne objawy zaburzeń czucia powierzchniowego:

nadwrażliwość

• postawa wycofująca, niechęć do fizycznego kontaktu z rówieśnikami
• unikanie manipulacji w obrębie głowy, twarzy, i jamy ustnej
• nadruchliwość i zaburzenia koncentracji uwagi
• nietolerancja obcisłych ubrań, potrzeba noszenia obszernych
• niechęć do noszenia nowych ubrań
• niechęć do zdejmowania butów
• silna potrzeba bycia ubranym od stóp do głów
• skrajna niechęć do metek w ubraniach
• niechęć do obcinania paznokci
• unikanie dłuższego posługiwania się rękoma przy różnorodnych czynnościach
• nietolerancja określonych konsystencji potraw, temperatury i smaku, trudności z
• gryzieniem i żuciem
• nietolerancja na dotyk szczoteczki do zębów
• unikanie lepienia, malowania palcami i zabaw w piasku
• trzymanie przyborów do rysowania opuszkami palców
• unikanie tłumu lub zbytniej bliskości ludzi koło siebie

podwrażliwość

• pocieranie, głaskanie, skubanie różnych partii ciała
• dotykanie różnych powierzchni, ocieranie się o ściany
• pocieranie różnymi materiałami partii ciała
• szukanie cieplnych wrażeń
• chodzenie nago, tendencja do rozbierania się
• chodzenia na bosaka, ściąganie obuwia
• rozdrapywanie ran

 

Układ proprioceptywny jest kolejnym ważnym systemem sensorycznym.

Umożliwia odbieranie bodźców związanych z uciskiem, rozciąganiem, ustawieniem i ruchem ciała wobec siebie. Prawidłowa integracja w obrębie tego układu jest niezbędna do dobrego rozwoju odruchów, planowania i prowadzenia ruchu, regulacji napięcia mięśniowego i koordynacji pracy mięśni. Odpowiada za poczucie cielesności, odczuwanie ciężaru ciała i poszczególnych części ciała w przestrzeni. Koordynuje on odruchy prostowania i równowagi, odpowiada za poruszanie poszczególnymi częściami ciała bez kontroli wzroku oraz za swobodne wykonywanie ruchów precyzyjnych.

 

Zaburzenia proprioceptywne mogą objawiać się następującymi zachowaniami:

• niekontrolowanymi, chaotycznymi ruchami
• dużą ilością ruchów mimowolnych
• ściskaniem ołówka podczas pisania
• trzymaniem w dłoni zabawek, przedmiotów
• nieumiejętnym podskakiwaniem
• ogólną niezgrabnością ruchową
• zgrzytaniem zębami, gryzieniem
• mocnym przytulaniem, wciskaniem w osobę
• chodzeniem na palcach
• trzepotaniem rękoma

 

Układ przedsionkowy – zmysł równowagi jest odpowiedzialny za nasze relacje z grawitacją i ma ogromne znaczenie dla rozwoju i uczenia się. Zmysł równowagi dostarcza mózgowi informacji dotyczących pozycji ciała w przestrzeni, co pozwala czuć się bezpiecznie w polu grawitacyjnym, mieć świadomość i orientację kierunku. Dzięki zmysłowi równowagi rozróżniamy prawą i lewą stronę, górę i dół, rozróżniamy kierunki świata i mamy informacje o stosunkach przestrzennych pomiędzy nami i otoczeniem. Jest on ściśle związany z wszelkimi układami sensorycznymi w naszym organizmie i ma swój udział w utrzymywaniu właściwego napięcia mięśniowego i właściwej postury ciała, pozwala odczuwać i koordynować ruchy całego ciała.

 

Objawy dysfunkcji o charakterze:

podwrażliwości przedsionkowej

• nadmierna potrzeba ruchu obrotowego
• obniżone napięcie mięśniowe w obrębie ciała i aparatu mowy
• utrzymywanie nieprawidłowej postawy ciała (np. częste potykanie)
• słabe utrzymywanie równowagi
• nadmierne napięcie w kończynach
• trudność przyjęcia prawidłowej pozycji ciała do wykonania aktywności ruchowej
• słaba współpraca w zakresie obu stron ciała
• słaby obiór i przetwarzanie bodźców wzrokowych i słuchowych

 

nadwrażliwości przedsionkowej

• lęk przed oderwaniem stóp od podłoża
• szuranie nogami
• choroba lokomocyjna
• lęk przed ruchem obrotowym i ruchem w tył
• strach przed upadkiem lub wysokością
• unikanie pozycji głową w dół
• niechęć do huśtawek, karuzeli, zabaw na trampolinie
• niechęć do zeskakiwania, wspinania się, chodzenia po murkach czy krawężnikach
• problem z oceną odległości
• trzymanie się poręczy podczas wchodzenia (schodzenia) na schody

 

Dysfunkcja integracji sensorycznej jest przyczyną wielu podstawowych trudności związanych z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Wpływa na zachowanie, komunikację, odżywianie i sen. Żadne dziecko nie chce doświadczać negatywnych konsekwencji swojego tak zwanego złego zachowania, zwłaszcza jeżeli jest poza jego kontrolą i wynika z dysfunkcyjnego sposobu komunikacji między zmysłami a mózgiem. Dlatego bardzo ważna jest regulacja nadmiernie lub niedostatecznie aktywowanych zmysłów.

 

 

oprac. EMILIA FOCHT – pedagog, terapeuta integracji sensorycznej i wczesnego wspomagania rozwoju