KOMUNIKACJA to bardzo ważna umiejętność społeczna, która polega na wymianie informacji pomiędzy nadawcą i odbiorcą, czyli na wysyłaniu komunikatów i odbieraniu ich. Wyróżniamy dwa rodzaje komunikacji: werbalną i niewerbalną. Zarówno jeden, jak i drugi rodzaj komunikacji jest bardzo ważny w całym akcie komunikacyjnym.
KOMUNIKACJA WERBALNA to umiejętność porozumiewania się za pomocą słów.
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA to porozumiewanie się za pomocą wszystkich pozasłownych komunikatów takich jak gestykulacja, mimika twarzy, intonacja i ton głosu..
Aby móc się skutecznie komunikować z innymi ludźmi, trzeba nabyć wiele umiejętności, czasami bardzo skomplikowanych i złożonych. W trakcie naszego rozwoju społecznego nabywamy dwóch bardzo ważnych złożonych zdolności, dzięki którym potrafimy się skutecznie komunikować, są to kompetencja językowa i kompetencja komunikacyjna.
KOMPETENCJA JĘZYKOWA jest nieświadomą, zautomatyzowaną umiejętnością posługiwania się językiem, czyli budowania sensownych wypowiedzi poprawnych gramatycznie i składniowo.
KOMPETENCJA KOMUNIKACYJNA to umiejętność posługiwania się językiem adekwatnie do sytuacji społecznej. Umiejętność ta jest często zaburzona u osób z autyzmem, co związane jest z deficytami w zakresie teorii umysłu.
Nauka komunikacji jest zatem procesem bardzo trudnym, złożonym i długotrwałym.
Od czego zatem zacząć naukę komunikacji, jeżeli dziecko w ogóle się nie komunikuje z otoczeniem? Poniżej wyróżniłam kilka umiejętności, które są podstawą do dalszego rozwoju komunikacji i to na nie powinniśmy zwrócić uwagę w pierwszej kolejności, jeżeli nasze dziecko się nie komunikuje lub mamy wątpliwości, czy robi to prawidłowo. Rozwój poniższych umiejętności jest zaburzony także u dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu.
- BUDOWANIE KONTAKTU WZROKOWEGO
Jest to niezwykle ważna umiejętność społeczna, którą wykazują już kilkumiesięczne niemowlęta, obserwując oczy rodziców dłużej niż inne części twarzy. Dlaczego budowanie kontaktu wzrokowego jest takie ważne? Dlatego, że warunkuje ono rozwój pozostałych umiejętności komunikacyjnych, a także uczy rozpoznawania twarzy, mimiki i emocji innych. Patrzenie w oczy rozmówcy pozwala okazać zainteresowanie jego osobą i koncentrować na nim uwagę, a także ułatwia rozumienie komunikatów.
- UWAGA SŁUCHOWA
Uwaga słuchowa to inaczej słuchanie i polega na świadomym odbieraniu bodźców słuchowych. Ma ona znaczący wpływ na to jak odbieramy i postrzegamy otaczający nas świat i rozwija kluczową rolę w rozwoju mowy. Jeśli dziecko nie reaguje na dźwięk, nie podąża za źródłem dźwięku, nie potrafi zidentyfikować źródła dźwięku, a jego słuch fizyczny jest w normie, to możemy założyć, że ma zaburzenia uwagi słuchowej.
- NAŚLADOWANIE
Jest to umiejętność polegająca na powtarzaniu sekwencji ruchów, zarówno ruchów motoryki dużej jak i małej, a w dalszej kolejności ruchów artykulacyjnych, co jest nieodzowne w rozwoju mowy. Umiejętność naśladowania drugiego człowieka jest niezbędna w procesie uczenia się w ogóle, a w szczególności w rozwoju mowy i komunikacji.
- BUDOWANIE WSPÓLNEGO POLA UWAGI
Dzielenie wspólnego pola uwagi polega na skupieniu uwagi na tym samym obiekcie przez dwie osoby i jednoczesna świadomość, że druga osoba również skupia uwagę na tym samym obiekcie. Są to tzw. relacje trójstronne dziecko-dorosły-przedmiot, które pojawiają się w rozwoju dziecka ok. 9-go miesiąca. Jest to umiejętność wyjściowa do podążania za wzrokiem i wskazywania palcem. Bez pola wspólnej uwagi nie rozwija się też język.
- WSKAZYWANIE PALCEM
Gest wskazywania palcem jest bardzo ważnym etapem w rozwoju porozumiewania się z drugim człowiekiem, pojawia się zazwyczaj między 9-tym a 12-stym miesiącem życia (na początku jest wskazywaniem całą rączką) i jest początkiem dialogu. To świadomy sposób komunikacji, dzięki któremu dziecko może pokazać nam, czego chce, ale także pełni wiele innych funkcji, np. może być pytaniem, prośbą, odpowiedzią na pytanie, zwróceniem uwagi drugiej osoby na jakiś przedmiot/sytuację.
Wszystkie powyższe umiejętności są podstawowe i niezbędne w rozwoju komunikacji. Dziecko najpierw się komunikuje niewerbalnie, a dopiero później zaczyna używać mowy czynnej do porozumiewania się. Dlatego jeśli nasze dziecko nie mówi pamiętajmy o tym, aby najpierw sprawdzić, czy potrafi się komunikować niewerbalnie i posiada wszystkie z powyższych umiejętności, które będą warunkowały jego dalszy rozwój mowy.
oprac. ALEKSANDRA KIKOWSKA – pedagog specjalny, neurologopeda