Optymalne napięcie mięśniowe jest jednym z głównych czynników warunkujących prawidłowy rozwój motoryczny dzieci. Mowa tu zarówno o motoryce dużej, czyli tej, w której wykonujemy obszerne ruchy, angażujące duże grupy mięśniowe (podczas takich czynności jak np. bieganie, skakanie, pływanie) jak i motoryce małej, która odnosi się do ruchów dłoni oraz palców, czyli ruchów w mniejszym zakresie. Ich precyzja jest niezwykle ważna i przekłada się na wiele czynności dnia codziennego, z którymi muszą sobie poradzić nasze pociechy. Aby rozwój ruchowy przebiegał prawidłowo niezbędne jest odpowiednie, współzależne funkcjonowanie obu składowych.
Dzieci z prawidłowym napięciem mięśniowym potrafią przyjąć prawidłową postawę ciała nie wykorzystując przy tym mechanizmów kompensacyjnych (kompensacja w tym wypadku to uruchamianie innych, często silniejszych grup mięśniowych do wykonania danej aktywności), wtedy mówimy jednak o nieprawidłowym wzorcu ruchowym. Funkcjonowanie w mechanizmach kompensacyjnych może jednak doprowadzić do przeciążeń w układzie ruchu dziecka i tym samym mieć negatywny wpływ na rozwój motoryki małej.
Skutki takiej sytuacji będą dla nas widoczne w następujących sytuacjach:
- zmniejszona zdolność wykonywania ruchów precyzyjnych (np. utrzymanie w dłoni drobnych przedmiotów),
- trudność w utrzymaniu prawidłowej postawy ciała (częste zmiany pozycji),
- nieprawidłowy chwyt (będzie się przejawiał w trudności z pisaniem lub rysowaniem),
- niestaranne pismo,
- brak umiejętności dostosowania odpowiedniej siły mięśniowej podczas np. pisania.
Kiedy się tak dzieje??
Ma to miejsce w zaburzeniach kontroli motorycznej, która jest umiejętnym współdziałaniem układu nerwowego i mięśniowo-szkieletowego. Trening kontroli motorycznej jest niezmiernie ważny, aby proprioreceptory, które zlokalizowane są w ścięgnach, stawach oraz włóknach mięśniowych dostarczyły odpowiednią informację o ustawieniu poszczególnych części ciała, dzięki czemu ruch będzie precyzyjny i przede wszystkim wydajny. Podczas treningu kontroli motorycznej dochodzi do zmiany wzorców motorycznych.
Każdy ruch, nawet ten najmniejszy zaczyna się w tułowiu. Z tego względu także trening motoryki dużej nie będzie bez znaczenia w celu nauki wykonywania czynności precyzyjnych ręki. Mowa tu o treningu stabilizacji posturalnej w celu utrzymania postawy ciała w różnych pozycjach i wykonania danej czynności, za co odpowiada już stabilizacja centralna .
Dziecko z prawidłową stabilizacją posturalną jest w stanie dłuższy czas utrzymać odpowiednią postawę przy biurku, dzięki czemu jego czynności manipulacyjne i grafomotoryczne będą na wyższym poziomie. W przypadku słabej stabilizacji posturalnej dziecko często zmienia pozycję, podpiera się, co z kolei ma wpływ na obniżenie zdolności manipulacyjnych oraz grafomotorycznych.
JAK TRENOWAĆ STABILIZACJĘ CENTRALNĄ ORAZ POSTURALNĄ?
W przypadku dzieci młodszych ważne jest, aby ich rozwój ruchowy przebiegał bez omijania lub przyspieszania poszczególnych etapów. Pamiętajmy, że nasze dziecko osiągnie pozycje wyższą (siad lub stanie), jak jego układ kostno- stawowy oraz układ mięśniowy będzie na to gotowy. Unikamy „pomocy” dziecku w przyspieszeniu wspomnianych etapów. Nie sadzamy, nie stawiamy na nóżki. Możemy natomiast zapewnić odpowiednie warunki do tego, aby zachęcić dziecko do podjęcia samodzielnej aktywności ruchowej. Mowa tu o dostosowaniu otoczenia w taki sposób, aby dziecko podczas próby np. siadu czy wykonania samodzielnie pierwszych kroków nie było narażone na upadek na niebezpieczne czy twarde powierzchnie. Jeżeli nie będzie czuło się pewnie, nie będzie chciało podejmować nowych wyzwań ruchowych.
U pociech które ten etap mają już za sobą dbamy o różnorodność ruchową. Dobrym rozwiązaniem są pchacze, zabawy w czołganie, chód czworaczy, tory przeszkód czy tunele. Odpowiednim rozwiązaniem są także zabawy narzędziami zabawkowymi (młotki, pędzelki), zabawa w przebijanki , krojenie zabawkowymi sztućcami warzyw czy gra twister.
U dzieci starszych powinniśmy zwrócić uwagę na aktywności, które będą miały odpowiedni wpływ na utrzymanie tzw. dynamicznej stabilizacji, czyli wzmacnianie grup mięśniowych odpowiedzialnych za stabilizacje w trakcie aktywności: w dużym uproszczeniu mowa tu o mięśniach tułowia, klatki piersiowej, mięśniach brzucha oraz dna miednicy. Tutaj jednak warto dobrać odpowiednie ćwiczenia dla konkretnego przypadku.
W tej grupie wiekowej niezmiernie ważny element stanowi praca nad stabilizacją obręczy barkowej, która pełni kluczową rolę w ruchach ręki i przedramienia. Mięśnie obręczy barkowej pełnią rolę stabilizatorów podczas wykonywania wspomnianych ruchów.
JAK WZMOCNIĆ MIĘŚNIE OBRĘCZY BARKOWEJ?
- wspinanie się po drabinkach lub ściankach wspinaczkowych,
- wchodzenia po schodach w pozycji czworaczej,
- przepychanie ciężkich przedmiotów,
- zabawa w przeciąganie liny,
- przenoszenie przedmiotów.
oprac. ALEKSANDRA MIŁEK – fizjoterapeuta, terapeuta NDT-Bobath i metody Prechtla